The Great Escapers: Prabalgad Fort

Prabalgad (also known as Muranjan, Pradhangad or Prabalmachi) is a fort located between Matheran and Panvel and comes under the Raigad District in the state of Maharashtra, India.

The Prabalgad Fort stands at an elevation of 2,300 feet (700 m) in the Western Ghats. The fort was previously known as Muranjan until it was taken over and renamed by the Maratha forces under chatrapati Shivaji's rule. Its sister fort is Irshalgad. Right next to Prabalgad, to its north, lies the steep Kalavantin pinnacle.

The Prabalgad Fort was built by the Bahmani Sultanate to keep an eye on the Panvel Fort and the Kalyan Fort in the North Konkan area.[citation needed] Around 1458 A.D, "Malik Ahmad" the prime minister of the kingdom of Ahmednagar, took over the fort during his conquest of Konkan.[3][failed verification] After disintegration of the Bahmani Sultanate, the fort remained with the Ahmadnagar Sultanate.

During the collapse of the Ahmadnagar Sultanate, Shahaji led a helping hand against the separate forces of the Mughal Empire and the Adil Shahi dynasty. After the collapse of the Sultanate, he moved to Muranjan along with his wife Jijabai and son Shivaji for a brief period of time.

However, following Shahaji's defeat and the agreement of Mahuli, North Konkan along with the fort, was ceded to Mughals who granted ruling authority of the area to Adilshah of Bijapur. Shivaji conquered the fort from the Mughals in 1657 A.D, after which he established himself in the Kalyan-Bhivandi area.

During the attack by Shivaji, the fort was governed by "Kesar Singh", a Mughal sardar, and was the only fort to put up a strong resistance. Singh died during the battle in October 1657. Kesar Singh's mother hid herself and her grandchild during the attack. Shivaji, in an act of kindness made sure the lady and the child were allowed a safe passage out.

In the year 1826, Umaji Naik, a freedom fighter and his associates were believed to have made the fort as their home for a brief period of time.

Prabalgad lies on the prabal plateau between Matheran and Panvel and can be easily spotted from the Mumbai-Pune expressway. The Ulhas River runs to the east of the fort while the "Gadhi River" runs to the west. The Patalganga River is to the south.

The forts of Chanderi and Peb are to the west. The Manikgad Fort is to the south while the Karnala fort is located towards the north.

Kalavantin Durg is a 685m high pinnacle on the northern edge of the Prabal plateau. It is located near the Machi and near the Vajepur village.

Prabalgad fort located between Matheran and Panvel and comes under the Raigad District in the state of Maharashtra, India.

इतिहास

उत्तर कोकणातील हा किल्ला त्याच्या मुलुखात असलेल्या पनवेल, कल्याण या प्राचीन बंदरांवर नजर ठेवण्यास असावा. किल्ल्यावरील गुहांच्या अभ्यासावरुन त्यांचा कालखंड बौद्ध कालाशी जोडता येतो. त्यांच्यावरील मनुष्यनिर्मित गुहांमुळेच उत्तरकालातील शिलाहार, यादव या राज्यकर्त्यांनी त्याला लष्करी चौकी बनवून मुरंजन असे नाव दिले. बहामनीच्या कालात हा किल्ला आकारास आला असावा. नंतर अहमदनगरच्या निजामशाहीच्या ताब्यात तो आला. निजामशाहीच्या अस्तावेळी शहाजीराजांनी निजामशाहीच्या वारसाला छत्र धरून निजामशाही वाचवण्याचा प्रयत्न केला. पण मोगल सम्राट शाहजहान आणि विजापूरचा आदिलशहा यांनी तह करून आपल्या संयुक्त फौजा शहाजीराजांच्या मागावर पाठवल्या. तेव्हा शहाजीराजे कोंढाणा व मुरंबदेवाच्या डोंगरात निघून गेले. नंतर कोकणात जंजिऱ्याच्या सिद्दीकडे गेले असता त्याने आश्रय नाकारल्यावर चौलला पोर्तुगीजांकडे गेले. पण त्यांनीही नकार दिल्यावर शहाजीराजे जिजाऊ, बालशिवाजी आणि लष्करासह मुरंजनावर गेले.

शिवरायांनी जावळीच्या चंद्रराव मोरेला हरवून जावळी ताब्यात घेतली, त्याचवेळी म्हणजे १६५६ मध्ये शिवरायांचा शूर सरदार आबाजी महादेव याने कल्याण भिवंडी पासून चेऊल ते रायरीपर्यंतचा सारा मुलूख स्वराज्यात घेतला. तेव्हा मुरंजन शिवाजी महाराजांच्या ताब्यात आला. किल्ल्याचे नाव बदलून किल्ले प्रबळगड असे ठेवण्यात आले. पुढे १६६५ मध्ये पुरंदरच्या तहानुसार मोगलांना दिलेल्या २३ किल्ल्यांमध्ये प्रबळगड शिवाजी महाराजांनी दिला. जयसिंगाने किल्ल्यावर राजपूत केशरसिंह हाडा हा किल्लेदार नेमला. पुढे पुरंदरचा तह मोडला. मराठे किल्ले परत घेत असतांना मराठयांशी झालेल्या लढाईत केशरसिंह धारातीर्थी पडला. तत्पूर्वी राजपूत स्त्रियांनी जोहार केला. केशरसिंहाची आई व दोन मुले किल्ल्याच्या झडतीत सापडले.शिवरायांच्या आदेशानुसार त्याने सन्मानाने देऊळगावी मोगल छावणीत पाठवण्यात आले.

पोहोचण्याच्या वाटा :

शेडुंग मार्गे :-

मुंबईहून किंवा पुण्याहून येणार्‍यांनी पनवेल गाठावे. जून्या पनवेल - पुणे हमरस्त्यावर शेडुंग गावाकडे जाणारा फाटा आहे. एस्‌टी चालकांना सांगून शेडुंग फाट्यावर उतरावे. हमरस्त्यावरून जाणारी वाट पकडावी अर्ध्या तासाच्या रस्त्यावर शेडुंग गाव लागते. शेडुंग गावापासून (अंतर ५ किमी) ठाकुरवाडीपर्यंत चालत जावे. ठाकुरवाडी हे गडाच्या पायथ्याचे गाव आहे. गावातून वाट थेट आपल्याला प्रबळमाचीवर घेऊन जाते. प्रबळमाचीवर जाण्यास १ तास लागतो. प्रबळमाची गावातून समोरच किल्ला व कलावंतीणीचा सुळका यामधील खिंडीतून कलावंतीणीच्या सुळक्यावर जाण्यासाठी कातळात खोदलेल्या पायर्‍यांची वाट आहे. प्रबळमाची गावातून किल्ल्याचा माथा डावीकडे ठेवत ३० मिनीटे चालल्यावर एक घळ दिसते . येथून गडावर जाण्यास एक तास पुरतो. ठाकूरवाडी जाण्यास पनवेलहून बसेस आहेत,